خلاصه کتاب تصورات آموزشی (آیزنر) - 4 فصل اول

 

 

فصل اول:

تحصیل در آمریکا

به کدام جهت رهسپاریم؟

" راه جهنم با نیت های نیک سنگفرش است".

*به ما هر روز گفته می شود که آموزش و پرورش همگانی آمریکا یک حوزه ی فاجعه آمیز است.

دانش آموزان ما در حالی فارغ التحصیل می شوند که فاقد توانایی های لازم جهت باز پس گیری موقعیت رقابتی آمریکا در عرصه اقتصاد جهانی می باشند. در واقع در گزارشی تحت عنوان " ملت در خطر" چنین آمده است که هیچ ارتش مهاجمی نمی تواند آنقدر که مدارس ما به صدمه زده اند بر کشور ما آسیب وارد نماید.

آیا اوضاع به همان بدی است که به تصویر کشیده شده است؟ آیا تمامی مدارس ما وضعیت نا امید کننده دارند؟

این کتاب هیچ فرمولی جهت تدریس کارآمد یا ایجاد برنامه های درسی ارایه نمی دهد. آنچه این کتاب پیش روی شما می گذارد ابزاری است به منظور تفکر در مورد مسایلی که متناسب با مدارس باشد و به توصیف گزینه هایی می پردازد که در هنگام ارزشیابی آموزش و پرورش می توان آنها را مد نظر قرار داد.

در این کتاب وسایل و اهداف آموزش و پرورش به گونه ای مورد توجه قرار می گیرند که بتوان به مسئله ی تحصیل و مسایلی که دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت و نیز سیاست گزاران با آن مواجه هستند ژرف تر مورد تامل و تعمق قرار داد.

یکی از اتهاماتی که بر نظام آموزش و پرورش آمریکا وارد است آن است که امروز این نظام همانند گذشته کارایی ندارد. و نیز ادعا می شود که مدارس آمدیکا نتوانسته اند از ترک تحصیل  25 % درصدی   دانش آموزان جلوگیری نمایند. باز هم گفته می شود مدارس آمریکا خیلی پر هزینه هستند و پول مشکلات آموزش و پرورش را حل نمی کند و هر چه بیشتر هزینه صرف می کنیم نتایج کمتری عاید مان می شود.

اگر وضعیت به آن وخامتی است که منتقدان می گویند پس راه حل چیست؟

رییس جمهور بوش معتقد است که آمریکا نیاز به یک رنسانس در تعلیم و تربیت دارد و انقلابی که به یک معجزه بیانجامد.

ازجمله راه حل های پیشنهادی توسط طرح آمریکا  2000 تدوین اهداف بلند مدت است. بطور ی که بدانیم به کدام سمت در حرکتیم و مهم تر آنکه دریابیم به آن اهداف رسیده ایم یا خیر.(ص9یا4)

درانگلستان، فرانسیس گالتون روش های آماری طراحی کرد که از طریق عملکرد ذهنی را می توان توصیف کرد.

در واقع میراث روانشناختی که ثورندایک هنوز نزد ما به امانت گذاشته است. ثورندایک خودش نسبت به توان بالقوه روانشناسی  برای پرورش رفتارهای مطلوب است توسط مربیان دارند.

چهار پرسش تایلر عبارتند از:

1.      چه اهداف آموزشی و پرورشی  باید مدارس دنبال کنند؟

2.      چه تجربیات آموزشی می توان فراهم کرد که احتمالا برای دست یابی به این اهداف لازم است؟

3.      چگونه این تجربیات آموزشی را می توان به طور موثری سازمان دهی کرد؟

4.      چگونه میتوان مشخص کرد که آیا این اهداف در حال بدست آمدن است؟

از دهه ی 1950، آموزش و پرورش آمریکا دست به تلاش هایی  زد که با شکست روبرو شد. یکی از این تلاش ها بوسیله ی  مردمی صورت پذیرفت که از پیشرفت بنظر آنان منحرف شده ناراضی بودند.

وضعیت فعلی آموزش و پرورش آمریکا و نیروهایی که بر آن تاثیر می گذارند

این بخش به بررسی چند نمونه از مشکلات مطرح شده در فصل قبلی می پردازد. در ادامه ی این فصل نویسنده به مقایسه ی مدرسه و نظام آموزش و پرورش با بدن و جریان خون قلبی و تاثیر محیط بر آن می پردازد. و می گوید بهبود وضعیت تحصیل نیازمند توجه کردن به فلب آن و نیز به مدرسه است که آنرا در بر می گسرد. و آنچه باعث سرخوردگی و ناامیدی می شود عدم توانایی شناخت پیچیدگی اصلاحات اموزشی و پرورشی و نیاز به توجه به انواع عواملی دارد که بر توانایی معلمان و دست اندرکاران تعلیم و تربیت تاثیر می گذارد. و آنچه باعث امیدواری است توجه به این پیچیدگی و در نظر گرفتن آن در برنامه ریزی آموزشی است. برنامه ریزی برای آینده نیازمند توجه به آینده است. و توجه به آینده همیشه همراه است با تردید ها و عدم اطمینان.

در فصل دوم مجموعه ای از ابزار مفهومی ارایه می شود که دانش آموزان رشته ی تعلیم و تربیت ممکن است در جهت رسیدن به تفکر سودمند در مورد موضوعات برنامه درسی مفید بیابند. البته این مسایل تنها مسایلی نیست که باید مورد توجه قرار بگیرند ولی از جمله مهمترین مسایل می باشند.

فصل دوم

برخی مفاهیم، وجوه تمایز و تعاریف

در فصل یک راههای شکل گیری مفاهیم مربوط به تحصیل و مدارس و حوزه ی برنامه ی درسی در طول 80 سال مورد بررسی قرار گرفت. و یکی از کارههایی که در این خصوص من انجام داده ام تجزیه و تحلیل اصطلاح برنامه درسی می باشد.

معانی برنامه درسی

برنامه درسی به عنوان دوره ای باید به اجرا در آید

برنامه درسی کاربرد متنوعی دارد. دامنه ی کاربرد این اصطلاح وسیع است از " انچه مدارس درس میدهند" گرفته تا " یک فعالیت آموزشی خاص که برای یک دانش آموز خاص در یک نقطه ی زمانی خاص برنامه ریزی شده است".  معنی اصطلاح برنامه درسی به عنوان دوره ای که باید به اجرا در آید یکی از معانی است که با یکی از نقش های تاریخی مدارس متناسب است.

برنامه درسی به عنوان تجربه های مدارس

برنامه درسی به تمامی تجربیاتی اطلاق می شود که دانش آموز در سایه رفتن به مدرسه و تحصیل کسب.

این مفهوم توسط دست اندرکاران تعلیم و تربیت در دهه ی 1920 ایجاد گردید.

مفهوم برنامه درسی هر چه که باشد هر یک از دو مفهومی که در بالا توصیف شد برای  فکر کردن درباره ی برنامه ریزی آموزشی از اهمیت برخوردار است. مدرسه به عنوان یک نهاد رسالتی بر عهده دارد و برخی اهداف و جهت گیری های کلی و باید فعالیت ها و برنامه هایی را ارایه کند که آنهایی را که کار میکنند و در انجا مطالعه می کنند درگیر نمایند. و طراحی و ارزشیابی اینگونه فعالیت ها و برنامه ها در واقع همان چیزی است که ما درصدد درک آن هستیم.

در تصویر یک دو پیوستار ارایه می شود که یکی به مقیاس و دامنه توجه دارد و دیگری به عامل زمان.

سطوح تصمیم گیری درباره ی برنامه درسی

طراحی برنامه ی اموزشی تحت تاثیر انواع تصمیماتی است که از سیاستگزاری های آموزشی در مورد اهداف و محتوای برنامه های آموزشی تا تصمیمات مربوط به جنبه های خاص یک برنامه ی خاص متفاوت است.

وقتی سخن از طراحی برنامه درسی به میان می آوریم منظور برنامه ریزی خط مشی برنامه ی درسی یا اولویت های برنامه درسی می باشد. این یک سطح ار برنامه درسی می باشد.

و وقتی از انواع مشکلاتی که برنامه ریزان درسی با ان روبرو هستند سخن به میان آوریم منظور پرداختن به انواع سیلت گزاری هایی است که در مورد یک موضوع خاص و به شکل و با ماهیتی خاص نسبت به تصمیمات معین که باید به ناچار در بافت های آموزشی خاص اتخاذ گردد.

نکته دیگر اینکه برنامه ریزی درسی لازم نیست که حتما دراز مدت باشد و هفته ها یا ماهها قبل از اینکه دانش آموزان فرصت درگیر برنامه درسی سدن را بیاند از قبل برنامه ریزی شده باشد. معلمی که تصمیم بگیرد ساعت بعدی با دانش آموزان راجع به روبات ها یا ایستگاههای فضایی بحث کند خود را دگیر برنامه ی درسی کرده است گرچه اینگونه تصمیمات به ایجاد یک طرح درس مکتوب منتهی نگردد.

در این فصل من تلاش کردم تا این نکته را روشن سازم که برنامه درسی به یک یک سطح خاص محدود نمی شود. و دوم اینکه، برنامه ریزی برنامه درسی جنبه ی لازم و اجتناب ناپذیر تحصیل در مدارس است و باید حتما به وقوع پیوندد. ولی نکته داینجاست به چه میزان خوب و مطلوب این اتفاق باید بیافتد.

زمان متغیری است که با توجه به بافت با دیدگاه فرد درباره ی ایجاد یک نفش آموزشی متناسب و سازنده در ذهن دارد تغییر می کند.  

تعریف برنامه ی درسی

برنامه درسی یک مدرسه یا دوره یا کلاس درس عبرات است از مجموعه رویداد های برنامه ریزی شده ای که به منظور دست یابی به نتایج اموزشی برای یک یا چند دانش آموز صورت می پذیرد.

نظریه برنامه درسی توصیفی و بهنجار

نظریه ی بهنجار با ایجاد و توجیه مجموعه ای از ارزش ها در راتباط است.و هدف ان فراهم کردن یک نمونه ی مشوق و ترغیب کننده برای ارزش یک هدف یا وضعیت خاص می باشد. در تعلیم و تربیت نظریه بهنجار به تعیین نمونه ای معین ار اهداف آموزشی می پردازد که بر اساس آن این اهداف به خودیب خود ارزشمند تلقس می گردند. برای برنامه ریزی درسی تعهدات هنجاری عوامل تعیین کننده هستند.

نظریه توصیفی

عبارت است از مفاهیمی که تلاش میکنند از طریق پیش بینی رویداد های جهان را توضیح دهند. شاید بهترین مثال در علوم طبیعی باشد. آنها توئانشپسته اند مدلی ارایه کنند که علوم اجتماعی در تلاش اند تا از آن نمونه برداری نمایند. دذر علوم طبیعی تلاش می شود تا برای مجموعه ای از پدیده ها توضیخی  راریه شود.

ترویج و اشاعه ی برنامه ی درسی

استفاده از چهارچوب های تعیین شده ی دولتی برای برنامه ی درسی

استفاده از کتب درسی و مواد برنامه ی درسی

فصل سوم

ایدئولوژی های برنامه درسی:

جهان های بسیاری وجود دارد و همانطور روش هایی برای توصیف آن ها

«نلسون گودمن»  

اهمیت ایدئولوژی

ایدئولوژی وسیله ای برای تحقق بخشیدن به ارزشهای مدرسه است.

سئوالاتی که در این زمینه مطر ح می شود:

مدارس چه موادی باید تدریس کنند؟

چه دلایلی دارند و برای چه هدف هایی به وجود آمده اند؟

مدارس از طریق ایدئولوژی خود به نقش هایی که بر عهده دارند جهت می دهند.

شش ایدئولوژی برنامه درسی:

ارتدوکس مذهبی

باور به وجود خدا، ضرورت و اهمیت پیام خدا در محتوا، هدف و شرایط تربیتی در تمام ادیان مشترک است.

مسیحیان و یهودیان در آمریکا تعهدهای مشابه ای دارند. (تشویق و هدایت جوانان به سوی خدا)

چگونه زندگی کردن و عادتها و بایدهایی که به این چگونه زندگی کردن کمک می کند در قلب هر امر مذهبی وجود دارد.

در کلاسهای دبستانی، دبیرستانی بخش مهمی از برنامه درسی به این امر اختصاص      می یابد.

در دبیرستان به تفسیر متون دینی می پردازند.

انسانگرایی عقل گرا:

ریشه تاریخی این ایدئولوژی در افکار افلاطون جای دارد و امروزه از مورتیمر آدلر می توان به عنوان طرفدار این ایدئولوژی نام برد.

آنچه در آثار آدلر و هاچینز مورد توجه است، استدلال انسان است.

آنان معتقدند که تفکر منطقی و بینش می تواند به دو طریق در کلاس پرورش یابد:

*. محتوا باید شامل آثار معتبر و معروف باشد که دارای بالاترین دستاورد بشری در عرصه خود است.

*. مطالعه آثار عظیم انسانی در مدارس باید جزء برنامه ی درسی باشد.

در این ایدئولوژی ، انسان به عنوان معیار همه چیز تلقی می شود.

انسانگرایی خردگرا به دلیل محدود بودن فرهنگی و توجه به نخبه پروری مورد اتهام قرار گرفته است.

از جمله جنبه های برجسته این ایدئولوژی قرار گرفتن همه کودکان در معرض         بهترین های فرهنگ و توجه به درس های انتخابی و تخصص حرفه ای در برنامه درسی قبل از دانشگاه می باشد.

پیشرفت گرایی:

پیشرفت گرایی در آموزش و پرورش به دو صورت وجود دارد:

1. طبیعت تجربه و هوش انسانی       2. اصلاحات اجتماعی

این دو جریان یکی بر جنبه های تخصصی و دیگری بر جنبه های سیاسی تاثیر دارد.

نقطه نظرات دیویی:

رشد هوشی فقط زیست شناسی نیست  بلکه جنبه فرهنگی نیز مهم است.

مدرسه عین زندگی است و تعلیم و تربیت هدفی ورای خود ندارد.

آموزش و پرورش یعنی رشد و رشد یعنی آموزش و پرورش.

روش تدریس از نظر دیویی حل مساله بود.

این روش تدریس مستلزم شناخت کامل کودک است.

کلیت کودک یعنی توجه به کودک به عنوان یک فرد اجتماعی و عاطفی و نه فقط به عنوان یک موجود هوشمند.

مسئولیت اغلب طرح ریزی ها به عهده ی معلم است ، زیرا معلم است که دانش آموز را   می شناسد.

و آخرین نکته این است که پیشرفت گرایی آنچنان که رسانه های ارتباطی مانور دادند زیاد عملی نشد بلکه در حد شعار باقی ماند.

طوفان ممکن است روی آب خراجی ایجاد کند اما در زیر ، آب ها ساکت و آرامند. (کیوبان 1979)

نظریه انتقادی:

این نظریه نسبت به سایر ایدئولوژی ها کمتر به عنوان یک ایدئولوژی مطرح می شود.

نظریه انتقادی می کوشد که ارزشهای ضمنی مدارس را آشکار سازد.

مدارس را به عنوان نهادی می دانند که دانش آموز را از خود بیگانه کرده و اهداف و غایت های خود را به صورت هدف به دانش آموز معرفی می نمایند.

آگاهی از برنامه درسی پنهان یعنی پیام هایی که مدرسه، کتاب ها و سایر منابع به دانش آموز می دهند. و این برنامه اغلب در خدمت حاکمان است.

این نظریه ریشه در دیدکاه مارکس دارد. به جنبه های منفی مدارس توجه دارند اما روش و مدل ارائه نمی دهند.

کاستی ها را نمایش می دهند ولی الگویی ارائه نمی دهند.

نظریه انتقادی استن هاوس (توجه به ساخت ارزش و به آزمون گذاردن آن)

و نظریه پائولو فرره به نظریه انتقادی نزدیک است.

نقطه مشترک این دو درک بهتر ارزشها و شرایط زندگی افراد است.

نومفهوم گرایی:

در اوایل دهه 1970 ظاهر گردید.

بادگیری را نحوه کسب درآمد برای گذران زندگی نمی دانند بلکه یادگیری زندگی کردن است.

نسبت به عملکرد مدارس (همانند انتقادیون) ایراد می گیرند و از این که مدارس راه حل مسائل را فقط یکی می دانند نسبت به آن ایراد می گیرند.

اندیشه اصلی این نظریه در آثار مک دونالد (1975) و پاینار (1975) می باشد.

به جای توجه به رفتار کودک باید به تجربه کودک توجه داشت.

و بنابراین می بایستی از نگرش رفتار گرایانه به پدیدار شناسانه تغییر جهت داد.

مدارس را از این جهت که نسبت به دانش آموزان نگرش مکانیکی داشته و نسبت به تجربه شخصی آنها بی توجه هستند و به سودمندی ابزار توجه می کنند مورد ایراد قرار می دهند.

کثرت گرایی شناختی:

ریشه کثرت گرایی شناختی به زمان ارسطو بر می گردد.

این مفهوم به صورت واقعی در دو دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است.

بر این ادعاست که از جمله قابلیت های برجسته انسانی، قابلیت خلق نمادهاست.

نمادها منبع قدرت فرهنگی هستند و چند کارکرد دارند:

*. این امکان را به وجود می آورند که افکار و احساسات پنهان بازنمایی گردد.

*. تمرکز کردن بر آنچه بازنمایی شده و تصحیح آن

*. تبدیل افکار خصوصی به عمومی

*. آفریدن آرا و اندیشه های جدید (خلاقیت)

*. انتقال معنا با قابلیت و محدودیت های خاص

هدف اصلی مدرسه: تحت پوشش قرار دادن معنا به شکل های مختلف می باشد که در ان معنا می تواند تجربه شود

تاثیر کثرت گرایی شناختی:

الف. گسترش سواد به صورت رمز گردانی  و ب. عدالت تربیتی در کلاس درس با توجه به متعدد بودن تکالیف درسی ، می باشد.

نتیجه گیری:

هر یک از این ایدئولوژی ها دارای درجاتی متفاوت از قابلیت اجرایی می باشد.

توجه به مذهب و انسانگرایی عقل گرا موافقانی در مدارس دارند.

پیشرفت گرایی در مدارس آمریکا بیشتر شیوع و گسترش پیدا کرده است.

با توجه به اینکه تغییرات در مدارس در پشت درهای بسته کلاس تغییر نمی کند، بنابراین معلمان کلاس درس آنچه را که می دانند انجام می دهند و آن را برای دانش اموزان بهترین می دانند. و این مسئله می طلبد که از طریق تغییر در ایدئولوژی معلم ، تغییرات مهمی را در قلمرو تعلیم و تربیت به وجود آورد.

فصل چهار :

سه برنامه ی درسی که تمامی مدارس آنها را آموزش میدهند

برنامه درسی صریح و ضمنی

نویسنده در این فصل ادعا می کند که مدارس در واقع تنها یک برنامه درسی به دانش آموزان ارایه نمی دهند بلکه سه برنامه را عرضه می کنند . مدرسه فهرستی در اختیار دانش آموزان قرار می دهدت که می توانند از آن انتخاب نمایند.

برنامه درسی پوچ

وقتی می خواهیم در مورد برنامه درسی بنویسیم که وجود ندارد تناقض یافت می شود علاوه بر در نظر گرفتن برنامه صریح وضمنی مدارس باید به آنچه مدارس درس نمی دهندبه همان اندازه اهمیت دارد که چیزهایی که مدارس درس می دهند اهمیت دارندو تاثیر قابل توجهی بر انواع انتخابهایی که فرد انجام می دهد می گذارد در هنگام شناسایی برنامه درسی پوچ دو بعد عمده وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد:

یکی فرایندهای علمی وروشنگری است که مدارس بر انجام آنها تاکید دارند و یا از آن غفلت می ورزند بعد دیگر محتوا یاموضوعی است که در برنامه ها ی َدرسی  مدارس وجود دارد یا جای آن خالی است.

آنچه در این فصل سعی می شود بیان گردد آن است که مدارس چیزهایی بیش از انچه تبلیغ میکنند اموزش می دهند. مثلا به طور ضمنی حس رقابت و تاثیر زمان بر ادراک دانش آموزان و غیره را آموزش می دهند. به علاوه باید خاطر نشان کرد که مدارس تنها تابعی از نیت های پنهان را آموزش نمی دهند و تا حد زیادی آموزش های آن غیر عمدی صورت می پذیرد.

آنچه نویسنده در این فصل بر آنست تا به تصویر بکشد آن است که مدارس در برگیرنده ی عواقبی هستند نه تنها به واسطه ی آنچه آموزش میدهند بلکه به واسطه ی آنچه در آموزش دادن آنها غفلت می ورزند.آنچه که دانش آموزان نمی توانند مورد توجه قرار دهند ، انچه آنها نمی دانند ، فرایند هایی که قادر به استفاده از آنها نیستند برای انواع سبک

 ز ندگی هایی که دارند عواقبی در پی دارد.