برنامه ریزی درسی

برنامه درسی طرحی جهت آماده کردن مجموعه ای از فرصتهای یادگیری و شامل اهداف ، محتوا ، وسایل آموزش ، فعالیتها و تجربیات یادگیری ، روشهای یاددهی ، یادگیری ، شرایط و امکانات و ارزشیابی می باشد .[۱]

عناصر برنامه درسی :

1ـ چهارچوبی از مقدمات و مفروضات درباره فراگیر و جامعه

2 ـ اهداف عمومی و اختصاصی

3 ـ محتوا یا ماهیت موضوع

4 ـ مدلهای انتقال از جمله روشها و محیطهای یادگیری

5 ـ ارزشیابی

مراحل برنامه ریزی درسی :

1ـ آماده سازی رؤس برنامه درسی

2ـ تهیه و تدوین مواد و وسایل آموزشی

3 ـ اجرا[۲]

الف ) تعیین هدفها

ب ) طراحی حیطه برنامه ها و برنامه های درسی

ج ) انتخاب و اجرا کردن روشهای آموزشی که معمولا به وسیله معلمان صورت می گیرد .

د ) ارزشیابی[۳]

چهارچوب نظری سازماندهی محتوا

« محتوا عبارت است از مجموعه مفاهیم ، مهارتها و گرایشهایی که از سوی برنامه ریزان انتخاب و سازماندهی می شود در عین حال محتوا آثار حاصل از فعالیتهای یاددهی ـ یادگیری معلم و شاگرد را نیز در برمی گیرد . »[۴]

محتوا ، ممکن است به صورت متون و کتب درسی تدوین شود رایج ترین شکل محتوای مکتوب ، همان کتابهای درسی است

محتوا ممکن است به صورت متون و کتب درسی تدوین شود رایج ترین شکل محتوای مکتوب همان کتابهای درسی است

محتوا ممکن است به صورت شفاهی باشد مانند توضیحات معلم در تدریس در مجموع      می توان محتوا را معادل برنامه درسی فرض نمود زیرا حقایق خاص ، عقاید ، اصول ، مسائل و موارد مختلف دیگر معمولا در یک درس خاص گنجانده می شود

ملاک انتخاب محتوا  :

1ـ اعتبار علمی : محتوا باید از نظر علمی معتبر باشد ، یعنی مفهوم و اصولی که آموزش داده می شود اعتبار علمی داشته باشد

2 ـ متناسب بودن با نیازهای فراگیران

3ـ سازماندهی مناسب ، اجزاء و عناصر محتوا به نحوی سازماندهی گردد که یکدیگر را تقویت کنند و باعث یادگیری موثر گردند

4ـ با هدفهای درسی و نظام آموزشی مرتبط باشد

5ـ با شرایط و ویژگیهای فرهنگی ، محیطی و اجتماعی ارتباط داشته باشد

6ـ با زندگی روزمره دانش آموزان مرتبط باشد

7ـ روحیه تحقیق و فعالیت یادگیری را پرورش دهد

8ـ اطلاعات صحیح و معتبری را با استفاده از آخرین یافته های علمی ارائه نماید

9ـ موجب پرورش تفکر خلاق گردد

10ـ درجهت برآوردن نیازهای فردی و جمعی باشد

سازماندهی محتوا :

به معنی تنظیم اجزاء و عناصر محتوا است به نحوی که باعث یادگیری موثر گردند .محتوا به منزله مصالح یک ساختمان و سازماندهی محتوا به منزله چیدن و ترکیب کردن مصالح برای ساختن یک بناست.[۵]

ملاک سازماندهی محتوای برنامه درسی :

معمولا برای سازماندهی برنامه درسی سه ملاک اساسی ذکر می شود : 1 ـ توالی 2 ـ تداوم 3 ـ وحدت

الف ) توالی را می توان تنظیم مواد یا تجارب یادگیری به صورت پیاپی نامید .

می توان در رابطه با توالی سازماندهی محتوا این سه سوال را مطرح کرد ـ چه چیزی ترتیب توالی آموزش را باید تعیین کند ـ چه چیزی به دنبال چه چیزی باید بیاید و چرا ـ بهترین زمان مناسب برای فراگرفتن موضوع معین کدام است

در توالی ، چگونگی پشت سرهم قرارگرفتن عناصر و اجزای مختلف محتوا مورد توجه قرارگیرد موضوع بحث در توالی ، چگونگی ترتیب ارائه هریک از اجزای یک موضوع درسی است مانند :

الف ) از آسان به مشکل

ب ) تنظیم براساس پیش نیازها

ج ) ترتیب زمانی

د ) توالی مطالب از کل به جزء

این روند معمولا در برنامه های درسی رعایت می گردد البته سازماندهی از کل به جزء با توجه به بعضی از مکاتب مانند رفتارگرایی ممکن است در بعضی مواد درسی از جزء به کل سازماندهی شود

در مجموع غرض از توالی ، تکرار مطالب یادگیری نیست . بلکه تنظیم محتوا ، تجارب یادگیری به نوعی از ترتیب است که امر یادگیری را با توجه به رشد یادگیرنده تسهیل نماید .

ب ) تداوم ( مداومت )

تداوم به معنی پیش بینی فرصتهای پی درپی و مداوم برای تعمیق و گسترش معلومات و مهارتها به طور پیشرونده است .[۶]

تداوم به توالی ارتباط دارد با این وجود تداوم در فرد هنگامی ایجاد می شود که او در طول زمان پیشرفت کرده و ترتیبی از تجربیات را به صورت عمودی کسب نموده است . در حالی که توالی به وسیله طرح ریزان برنامه درسی و معلمان تنظیم شده و از این نظر نسبت به فراگیر خارجی می باشد تداوم نسبت به فراگیر درونی است بهرحال تنظیم محتوا با رعایت اصل توالی می تواند تداوم یادگیری را برای یک فردگیر به وجود آورد .[۷]

منابع

[۱]شریعتمداری 1370 ص 7 

[۲]  مشایخ به نقل از لوی ، 1382 ، ص 30

[۳] فلامک 1381 ، به نقل از پورظهیر 1371 ، ص 184

[۴] ملکی 1381 ، ص 64

[۵] ملکی 1372

[۶] پورظهیر 1371 ، ص 184

[۷]  سیلور و همکاران ترجمه خوی نژاد ، 1372 ، به نقل از فلامک 1381