مراحل برنامه‌ریزی درسی

مراحل برنامه‌ریزی درسی

الف)نیاز سنجی و تدوین هدف

نیاز سنجی عبارت است از فرایند تعیین اهداف،وضع موجود،و اندازه گیری و تعیین نیازها و تعیین اولویت‌ها برای عمل.ضرورت‌های‌ نیاز سنجی در برنامه‌ریزی درسی عبارت‌اند از:

 *ضرورت فراهم سازی اطلاعات مورد نیاز برای برنامه‌ریزی‌ درسی؛

*ضرورت ارزیابی در سنجش؛

*پاسخ گویی و مسئول بودن مؤسسات و نظام‌های برنامه‌ریزی‌ درسی؛

*هماهنگی و هم سویی با تغییرات؛

*شناسایی ضعف‌ها و مسائل اساسی برنامه‌ی درسی؛

*تحقق برنامه‌ریزی درسی مشارکتی.

ب)انتخاب محتوای برنامه‌ی درسی

منظور از محتوای یک ماده‌ی درسی،دانش سازمان یافته و اندوخته شده،اصطلاحات،اطلاعات،واقعیات،قوانین،اصول،روش‌ها، مفاهیم،تعمیم‌ها،پدیده‌ها و مسائل مربوط به آن ماده‌ی درسی است. ملاک‌های انتخاب محتوا در برنامه‌ریزی درسی عبارت‌اند از:

تناسب با عوامل و ارزش‌های اجتماعی:

*تناسب محتوا با فرهنگ و ارزش‌ها،ایده‌آل ها و آرزوهای اجتماعی؛

*تناسب محتوا با پیشرفت‌های علمی و فناورانه؛

*تناسب محتوا با مسائل و نیازهای ملی و محلی؛

*تناسب محتوا با مسائل و ارتباطات جهانی.

2.تناسب با ویژگی‌ها و نیازهای یادگیرندگان:

*تناسب محتوا با توانایی‌ها و استعدادهای یادگیری دانش آموزان؛

*تناسب محتوا با نیازها و رغبت‌های دانش آموزان؛

*تناسب محتوا با زندگی واقعی دانش آموزان؛

*زمینه ساز تجربیات و یادگیری‌های بعدی دانش آموز بودن محتوا.

ج)تناسب با قانونمندی‌های برنامه‌ی درسی:

*تعادل محتوا:منظور همان سازمان داخلی محتوا،هم از نقطه نظر کمیت و هم از نظر کیفیت است.

*انسجام محتوا:منظور وجود نوعی وفاق میان مفاهیم و مضامین‌ محتوا و در نتیجه،فقدان تناقص در میان آن‌هاست.

الگوهای سازمان دهی محتوای برنامه‌ی درسی

برنامه‌های درسی موضوع محور

1برنامه‌ی درسی موضوعات مجزا:در این روش محتوا به‌ بخش‌های کاملا مجزا نظیر ادبیات،تاریخ،جغرافیا،جبر،شیمی و... تقسیم می‌شود.

2.برنامه‌ی درسی مبتنی بر موضوعات وسیع:در این روش‌ محتوا در قالب موضوعاتی وسیع‌تر و کلی‌تر از آن‌چه که در موضوعات‌ مجزا مدنظر بود،سازمان داده می‌شود.

3.برنامه‌ی درسی مارپیچی:در این روش محتوای برنامه‌ی‌ درسی حول دانشی که باید تدریس شود،سازمان داده می‌شود.

برنامه‌ی درسی دانش آموز محور

*برنامه‌ی درسی پایه‌ی مشترک:در این روش نیازها،مسائل و علاقه‌های‌ دانش آموزان به جای محتوا،مبنای سازمان دهی قرار می‌گیرد.

*برنامه‌ی درسی مبنی بر کارکردهای اجتماعی یا مسائل اجتماعی: این الگو عمدتا حول محور مسائلی متمرکز است که دانش آموزان در موقعیت‌های واقعی زندگی با آن مواجه هستند.

*برنامه‌ی درسی فعالیت محور:این الگو نیز به نیازها و علاقه‌های‌ دانش آموزان توجه ویژه‌ای دارد؛با این تفاوت که محتوای این الگو نسبت‌ به دو الگوی قبلی انعطاف پذیرتر است و اطلاعاتی که باید در یک درس‌ خاص تدریس شود،اغلب برنامه‌ریزی شده نیست.

*برنامه‌ی درسی انسان گرایانه(باز):برنامه‌ی درسی انسان گرایانه بیشتر فلسفه‌ی آموزش و پرورش است تا الگوی سازمان دهی برنامه‌ی درسی.در این الگو سعی می‌شود در کلاس درس جوی سرشار از اعتماد،احترام‌ متقابل،همکاری و دوستی حکم فرما باشد.

ج)روش تدریس

شیوه فعال در تدریس یکی از اساسی‌ترین روش‌های تدریس است و اساسی‌ترین رویکردهای آن عبارت‌اند از:رویکرد اکتشافی(از دیدگاه برونر)، رویکرد پژوهشی(از دیدگاه دیویی)و رویکرد عرضه‌ی مطالب(از دیدگاه آزوبل(

د)اجرای برنامه‌های درسی

شیوه‌ی اجرای برنامه‌های درسی تا حد زیادی تابع نظام برنامه‌ریزی‌ درسی است.سه نظام برنامه‌ریزی معروف براساس سه متغیر خاستگاه، شرکت کنندگاه و میزان توجه به واقعیت‌های محیطی به شرح زیرند:

*نظام برنامه‌ریزی درسی عمومی متخصص محور؛

*نظام برنامه‌ریزی درسی عمومی کارشناس محور(سازگاری معدود)؛

*نظام برنامه‌ریزی درسی عمومی الگوی مشارکت هماهنگ و متوازن‌ (سازگاری آزاد).

ه)ارزش یابی برنامه‌ی درسی

ارزش یابی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مراحل برنامه‌ریزی درسی به‌ شمار می‌آید.برخی از تعاریف ارائه شده از مفهوم ارزش یابی این‌گونه‌اند:

*تعریف ارزش یابی به مثابه بررسی میزان حصول به هدف؛

*تعریف ارزش یابی به مثابه فرایند جمع‌آوری اطلاعات برای تصمیم‌گیری؛

*تعریف ارزش یابی به مثابه سنجش یاداوری درباره‌ی شایستگی و ارزش چیزی.

بی‌بای معتقد است،ارزش یابی یعنی جمع‌آوری و تفسیر نظام دار شواهدی که به قضاوت ارزشی با غایت به عملی منجر شود.

با این تعاریف می‌توان گفت:ارزش یابی برنامه‌ی درسی عبارت است‌ از فرایند بررسی ارزش‌ها و شایستگی برنامه‌ی درسی.جنبه‌های اساسی در ارزش یابی از برنامه‌ی درسی از این قرارند:

 *در ارزش یابی ابتدا باید به طرح ریزی پرداخت و سپس براساس آن‌ ارزش یابی را به مرحله‌ی عمل گذاشت.

*به ارزش یابی باید به عنوان بخشی از برنامه‌ی کلی نگریسته شود و نه‌ به عنوان یک پروژه‌ی مجزا.

*تمامی افراد درگیر در برنامه‌ریزی درسی و یا مجریان برنامه‌ه باید در ارزش یابی مشارکت داشته و بدان متعهد باشند.

*ارزش یابی باید حتی الامکان بر اهداف کلی و به ویژه برنامه‌ی درسی‌ مبتنی باشد.

*در طرح ارزش یابی باید نحوه‌ی جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل‌ اطلاعات به روشنی مشخص شود.

*در هر پروژه‌ی ارزش یابی باید سازوکاری برای برقراری ارتباط مؤثر تدارک دیده شود.

*در طراحی ارزش یابی،باید برای بررسی میزان استفاده از نتایج ارزش یابی‌ در تصمیمات برنامه‌ی درسی،نظامی کارامد طراحی شود.

*در طراحی ارزش یابی،باید هر داده‌های کمی و کیفی مورد توجه قرار گیرند.

*در طراحی ارزش یابی،باید به آموزش ضمن خدمت یا کارآموزی‌ کارکنان دخیل در ارزش یابی همت گماشت.

*در طراحی ارزش یابی برنامه‌ی درسی باید برای میزان اثربخشی فرایند ارزش یابی تدابیری اندیشید.

کارکردهای ارزش یابی نیز عبارت‌اند از:

*کارکرد تکوینی(پیشرفت گرا)

*کارکرد پایانی(بازنگرانه)

*کارکرد روان شناختی یا سیاسی-اجتماعی

*کارکرد اداری