برنامه درسی معنوی ، چیستی و چرایی,

 

 معروفی,یحیی; کرمی,زهرا, برنامه درسی معنوی ، چیستی و چرایی, چهارمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران-مبانی فلسفی تحول در نظام آموزش و پرورش ایران,

چکیده مبانی نظری انسان موجودی چند بعدی است و تمامی ابعاد وجودی او نیازمند تربیت است. چنانچه تربیت به عنوان فراهم ساختن فرصت رشد همه جانبه افراد تلقی شود، یکی از ابعاد اساسی انسان، بعد معنوی او است. معنویت تلاش در جهت ایجاد حساسیت نسبت به خویشتن، دیگران، نیروی برتر(خدا)، کند وکاو در جهت انسان شدن و جستجوی انسان کامل شدن است. معنویت به عنوان نظام اعتقادی فرد که متمرکز بر جستجوی معنا و هدف زندگی است تعریف می شود(Brona and Fion,2007).تعاریف کلاسیک از معنویت گرایش به تمرکز برمذهب و موضوع های مرتبط با روح دارد در حالی که مطالعات معاصر پیرامون معنویت حیطه های گسترده تر را که همه ی جنبه های زندگی و تجربه انسان را در بر می گیرد، در خود جای می دهد(یارمحمدیان و همکاران،1391). وگان بعضی از خصوصیات معنویت را چنین عنوان کرده است:1.بالاترین سطح رشد در زمینه های مختلف شناختی،اخلاقی،هیجانی و بین فردی را در بر¬می¬گیرد.2.یکی از حوزه های رشدی مجزا می باشد.3.بیشتر به عنوان نگرش مطرح است(مانند گشودگی نسبت به عشق)4.شامل تجربه های اوج است(غباری بناب و همکاران،1386). دی سوزا و همکارانش(2004) ابعاد زیر را برای معنویت قائلند:1.درون نگری2.رابطه3.تعادل بین آزادی انتخاب و فرهنگ4.دیدکل نگر و جامع (یارمحمدیان و همکاران،1391). بررسی تمدنها و جوامع بشری گذشته حاکی از آن است که در هیچ دوره ای همانند دورة فعلی، نیاز به یک انقلاب اخلاقی و معنوی به این اندازه احساس نشده است. حال سخن این است چگونه می توان از معنویت سخن راند؟ فشار شدید زندگی مدرن و عدم ارضاء نیازهای روحی انسان به معنویات و جستجوی بینشی در مورد خود، زندگی و هستی موجب شکل¬گیری فرقه¬های رنگارنگ و گوناگون معنویت گرا شده است ¬ومعنویت¬های نوین با ارائة مدیتیشن¬های گوناگون، دقایقی متفاوت را در زندگی انسان مدرن رقم زده است. در چنین شرایطی نهاد آموزش و پرورش به عنوان متولی برنامه¬ریزی و هدایت فرایند رشد همه¬جانبه کودکان،نوجوانان وجوانان، بیش¬از پیش نیازمند استفاده موثر و کارآمد از ابزاری چون برنامه¬ درسی است. استفاده از برنامه درسی برای تربیت معنوی مبتنی بر رویکردهای مختلفی است که می توان آن ها رادر سه طبقه بررسی کرد:الف)رویکردهایی که برنامه درسی معنوی را وسیله ای برای عادت آموزی و شکل دهی رفتارهای معنوی می دانند.این رویکردها را با عنوان رویکردهای مبتنی برعادت آموزی نام گذاری می کنند.دیدگاه رفتاری در برنامه درسی را می توان از مهم ترین دیدگاه¬های این رویکرد به شمار آورد.ب)رویکردهایی که تربیت معنوی را وسیله ای می دانندتا به فرد کمک کند تا معنویت را با محک عقل بسنجد.این رویکردها را با عنوان رویکردهای مبتنی بر عقلانیت نام گذاری می کنند.دیدگاه شناختی در برنامه درسی را می توان از مهم ترین دیدگاه ههای این رویکرد به شمار آورد.ج)رویکردهایی که تربیت معنوی را حاصل یک سیر و سلوک وجودی و درونی می دانند و با عنوان رویکردهای مبتنی بر شهود نامگذاری می کنند،دیدگاه ماورای فردی در برنامه درسی را می توان از مهم ترین دیدگاه های این رویکرد به شمار آورد. در ارتباط با نقش برنامه درسی مدارس در تربیت معنوی دانش آموزان و دانشجویان پژوهش هایی گوناگونی صورت گرفته است(یارمحمدیان و همکاران،1391). زوهار و مارشال(2000) در بررسی عوامل موثر در رویکرد تربیت معنوی هوشمندانه به این نتیجه دست یافتند که برای توسعه هوش معنوی در دانش آموزان باید هفت مرحله مختلف طی شود که این مراحل عبارتند از:آگاهی دانش آموزان از موقعیت کنونی خود،تمایل و احساس قوی برای تغییر،آگاهی از این که عمیق ترین انگیزه ها در وجود خود فرد است،کشف و حل موانع،شناسایی و کشف امکانات حرکت متعالی،متعهد بودن در مسیر حرکت،آگاهی از این که راههای بسیاری وجود دارد برای حل مشکلات.وایت(1998) در مطالعه تطبیقی به بررسی نقش معلمان در رویکردهای تربیت معنوی دانش آموزان انگلستان و ولز پرداخته است.وی در این پژوهش این پرسش را مطرح نموده که آیا معلمان در رشد معنویت در ابعاد گوناگون(اجتماعی،دینی،اخلاقی)دانش آموزان نقش دارند یاخیر؟نتایج این پژوهش حاکی از این است که معلمان خواسته یا ناخواسته در تربیت معنوی دانش آموزان نقش مهمی دارند و روش عملکرد آن ها در کلاس درس تاثیر فراوانی در این امر دارد.پژوهشی با عنوان رابطه بین معنویت و بهداشت روان دانشجویان دانشگاه بوعلی سینای همدان در سال2007-2006 به وسیله یعقوبی و همکاران صورت گرفته است که مهم ترین نتیجه آن و جود رابطه معنادار بین معنویت و بهداشت روان است. براین اساس، مساله اصلی پژوهش حاضر این است که برنامه درسی معنوی چیست؟ چه مولفه¬ها و ویژگیهایی دارد؟ و چه توجیهی برای استفاده موثر از چنین برنامه¬های وجود دارد؟ واژگان کلیدی: الف)فارسی: برنامه درسی معنوی، معنویت. مولفه¬ها ، ویژگی-ها روش روش این پژوهش کیفی و از نوع تحلیلی می باشد. با استفاده از فیش برداری، داده ها گردآوری شده و به تحلیل و تفسیر آن ها پرداخته می شود.و در نهایت براساس تحلیل ها به پرسش های پژوهش پاسخ داده می شود.ابزارگردآوری داده ها در این پژوهش کلیه کتاب ها،مدارک،مقالات،پایگاه هاو پژوهش های در دسترس بوده که مورد مطالعه قرار گرفته است. نتیجه گیری نتایج نشان می دهد که امروزه ضرورت وجود برنامه درسی معنوی بیش از هر زمانی احساس می شود و از مدارس دیگر انتظار انتقال معلومات آن هم به شیوه سنتی معقول به نظر نمی رسد بلکه آن چه که جامعه،والدین و یادگیرندگان در دنیای امروز بدان نیاز دارند برنامه درسی است که با توجه به توانمندی ها واهداف غایی نظام آموزشی باید تحقق یابد .رویکردهای تربیت معنوی با تاکید بر درک شهودی،فراگیران را با معنویت حقیقی از همان ابتدا مانوس کند.برنامه درسی معنوی در واقع به دنبال معنی دار کردن زندگی ، دستیابی به سطوح بالاتر و توسعه همه جانبه آگاهی است.هدف چنین برنامه ای صرف درک هوشمندانه محتوای آموزشی نیست بلکه حرکتی فراتر از استدلال ،تحلیل و اندیشه ورزی است،توجه آن مربوط ساختن این قبیل موضوعات با مسائل عاطفی و درونی می باشد.ویژگی اساسی آن شهود،استعلا و ارتباط دنیای درونی و بیرونی فرد،خودکنترلی،خودآغازگری،خود راهبری،یادگیری اندیشیدن،فراگرفتن از طریق عشق،درک شهودی و..است. منابع 1.سلحشوری،احمد(1390). حدود و ثغور تربیت اخلاقی،تربیت معنوی و تربیت دینی.فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی(ص56-41). سال دوم، شماره2. 2.غباری بناب،باقر.سلیمی،محمد.سلیانی،لیلا.نوری مقدم،ثنا(1386).هوش معنوی،فصلنامه اندیشه نوین دینی(ص147-125).سال سوم،شماره دهم. 3.یارمحمدیان، محمدحسین، فروغی ابری، احمدعلی، میرشاه‌جعفری، ابراهیم، اوجی نژاد، احمدرضا(1391). بررسی تطبیقی رویکردهای برنامه درسی معنوی باتوجه به مولفه های برنامه درسی معنوی در چند کشور جهان. فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی(ص102-83). سال دوم،شماره اول. 4. Mooney, Brona. Timmins, Fiona.(2007). Spirituality as a universal concept: Student experience of learning about spirituality through the medium of art Nurse Education in Practice .7, 275–284.